Όλη η δημιουργία του Σπ. Παπαλουκά διέπεται από μία συνεχή και μεταβαλλόμενη έρευνα και αναζήτηση νέων πλαστικών διατυπώσεων. Διαφοροποιείται από τη γενιά του ’30, καταθέτοντας μία άλλη πρόταση ως προς την παραδοχή της «ελληνικότητας». Η προσέγγισή του στη βυζαντινή τέχνη μαρτυρεί μεν «θρησκευτική» αφοσίωση αλλά συγχρόνως και τις επιρροές που αφομοίωσε από τα ζωγραφικά κινήματα των αρχών του 20ου αιώνα στο Παρίσι, όπου κατέφυγε μετά τις σπουδές του, αφού κατέστρεψε όλα τα ως τότε έργα του, απορρίπτοντας την ακαδημαϊκή γνώση που απέκτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Η χρωματική ένταση των συμπληρωματικών, η αιχμηρότητα και η γραμμική καθαρότητα του σχεδίου, η χρήση του φόντου ως αυτοδύναμου ζωγραφικού στοιχείου της επιφάνειας Και η παραθετικότητα των χρωμάτων έχουν τις ρίζες τους στις κατακτήσεις των κυβιστών, των φωβιστών, των ναμπί, των μεταϊμπρεσιονιστών και άλλα.
Στην Ιερά Μητρόπολη της Άμφισσας έχουμε ένα έργο μοναδικό και ιδιαίτερο, μία τολμηρή διατύπωση μεταβυζαντινής τέχνης, που δυστυχώς δεν βρήκε συνεχιστές μέχρι σήμερα. Γιατί τόσο ο Κόντογλου αλλά και ο Σπύρος Βασιλείου, στην ιδιότυπη προσωπική ανάγνωσή τους της βυζαντινής τέχνης όσον αφορά το αγιογραφικό τους έργο, δεν πλησιάζουν τις προσεγγίσεις, το εύρος και την καινοτόμο χρήση των πλαστικών στοιχείων του Παπαλουκά στην απεικόνιση βυζαντινών θρησκευτικών μορφών.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα των τοιχογραφιών της Ιεράς Μητρόπολης της Άμφισσας είναι η αντιμετώπισή τους ως ενιαίου και αρμονικού χρωματικού συνόλου (τα ανθίβολα μαρτυρούν αυτή την προσπάθεια του ζωγράφου). Τα περίτεχνα διακοσμητικά του ναού και η συνεχής χρωματική και συνθετική διαφοροποίησή τους απασχολούν τη ζωγραφική αναζήτηση του. Δεν αποτελούν στείρα αναπαραγωγή αλλά επιζητούν την πληρότητα και την αρμονία της συνολικής σύνθεσης. Με σχηματοποιημένες αντινατουραλιστικές αφαιρέσεις, αποφεύγοντας τη λεπτομερή απεικόνιση, το χρώμα και το φως, πλάθουν τους όγκους προσδίδοντας στο έργο μία υπερβατικότητα, μία εσωτερικότητα πέρα από την πρώτη ανάγνωσή του. Με την παράθεση των χρωματικών διαβαθμίσεων, ο Παπαλουκάς ακυρώνει τους κανόνες της προοπτικής και τη δομή των ζωγραφικών του χώρου. Με τον δικό του ρυθμό και τη συνοχή να κυριαρχούν σε όλη τη ζωγραφική επιφάνεια, αποδίδει μία λιτή και στερεά δομική σύνθεση.
Ο Σπύρος Παπαλουκάς βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση όσον αφορά την εξέλιξη του ζωγραφικού του ιδιώματος καθόλη την εικαστική του έρευνα, και αυτό τον διαφοροποιεί από τους ζωγράφους της γενιάς του, τον κάνει πιο επίκαιρο. Στην πορεία των πέντε ετών που διήρκεσε η αγιογράφηση της Ιεράς Μητρόπολης της Άμφισσας, η αναζήτηση του συνεχώς μεταβαλλόταν τόσο από την αρχική μακέτα του έργου όσο και καθώς εξελισσόταν στο χρόνο από το ένα ανθίβολο στο άλλο. Βλέπουμε την προσπάθεια του Ζωγράφου στην εξελικτική ποικιλομορφία της γραφής, του χρώματος, της σύνθεσης.
Γιώργος Σκυλογιάννης
Καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης